Συνέντευξη με την Άλκη Ζέη

 

 

Στα μέσα Ιουλίου μια ομάδα μαθητριών του σχολείου μας είχε μια μοναδική εμπειρία. Συναντήθηκαν με την «πρύτανη» του ελληνικού παιδικού μυθιστορήματος Άλκη Ζέη και είχαν μαζί της μια πολύ γόνιμη και εποικοδομητική συζήτηση.

Η κ. Ζέη , θαλερή παρά τα 92 της χρόνια , συνομίλησε μαζί μας επί δίωρο και απάντησε σε όλες τις ερωτήσεις και απορίες που της έγιναν, που ήταν και πολλές και αφορούσαν πολλά θέματα.

Ανάμεσα στα άλλα, που αποκάλυψε ήταν, ότι πρώτη φορά ήρθε στη Λέσβο, φιλοξενούμενη της πρόωρα χαμένης (πέθανε φέτος την άνοιξη) Μολυβιάτισας συγγραφέως Φωτεινής Φραγκούλη, που τη φιλοξενούσε τα καλοκαίρια στο σπίτι της στη Μήθυμνα !!

Επίσης αποκάλυψε πόσο πολύ την ενόχλησαν τα αρνητικά δημοσιεύματα με τα οποία υποδέχτηκαν οι Έλληνες κριτικοί το πρώτο της βιβλίο το θρυλικό ¨Καπλάνι της Βιτρίνας», που σήμερα έχει μεταφραστεί σε ... 33 γλώσσες σε όλο τον πλανήτη!!

Ολόκληρη η συνέντευξη, που δημοσιεύεται στο «ΘΗΤΑ της Θερμής» έχει ως εξής :

H συνέντευξη δόθηκε στις μαθήτριες Χριστίνα Τράτα, Μαντώ Τζωρτζή, Νεφέλη Ευαγγέλου και Ανάντα Κρέκος στο ξενοδοχείο "Votsala", στους Πύργους Θερμής,όπου παραθερίζει τα τελευταία 22 χρόνια η συγγραφέας

     > Διακοπές στη Λέσβο

-κ. Ζέη πότε και με ποια αφορμή ήρθατε για πρώτη φορά στη Λέσβο;

-Αν θυμάμαι καλά την πρώτη φορά που ήρθα στην Λέσβο δεν ήρθα στα Βότσαλα, αλλά είχα μια φίλη δασκάλα στον Μόλυβο η οποία με προσκάλεσε στο σπίτι της. Η φίλη μου ήταν η Φωτεινή Φραγκούλη. Ύστερα έγιναν τα Βότσαλα και πήγαινα εκεί με τα εγγόνια μου μιας και ήταν μικρά και στο Μόλυβο δεν μπορούσα να τα κουμαντάρω γιατί είναι όλο ανηφοριές. Ενώ εδώ ήταν ασφαλή και βέβαια οι ιδιοκτήτες  η Δάφνη με τον Γιάννη είναι εξαιρετικοί άνθρωποι.

-Πόσα χρόνια κάνετε διακοπές στα Βότσαλα;

-Στα Βότσαλα έρχομαι 22 συνεχόμενα καλοκαίρια. Τώρα όμως πια τα εγγόνια μου μεγάλωσαν και δεν έρχονται, όμως κάθε χρόνο έρχομαι με την κόρη μου τουλάχιστον μια εβδομάδα για ...προσκύνημα. Έμεινα άναυδη με τον θάνατο της Φωτεινής γιατί μέχρι που πέθανε δεν γνώριζα ότι ήταν άρρωστη. Δεν μου είχε πει λέξη παρόλο που μιλάγαμε πολύ συχνά.

- Πώς σας φάνηκε η Λέσβος σαν τόπος;

- Κοίταξε εγώ είμαι από την Σάμο, οπότε μόνο που είμαι σε νησί μου αρέσει. Στο Πήλιο που έχουμε και εκεί  σπίτι δεν το αγαπώ καθόλου.

-Τι σας έφερε στο ξενοδοχείο Βότσαλα στην Θερμή;

- Γνώρισα τον Γιάννη και την Δάφνη μέσω ενός κοινού γνωστού μας (του Νότη) και μόλις έμαθα ότι έκαναν ξενοδοχείο ήρθα.

-Έχετε μείνει σε άλλα ξενοδοχεία εκτός από τα Βότσαλα;

-Ναι,  ναι έχω μείνει στα Βατερά, στο Σίγρι , έχω πάει σε σχολείο στα Πάμφιλα, σε σχολείο στη Βρίσα η οποία είχε και μια καταπληκτική βιβλιοθήκη στην οποία μου έκαναν και μια εκδήλωση και στην οποία κάποιος ηλικιωμένος εκεί μου έκανε δώρο ένα βιβλίο το οποίο του λέω ‘’κύριε μου είναι πολύ βαρύ, δεν μπορώ να το διαβάσω τώρα και τι μου κάνει; Την επόμενη μέρα μου το φέρνει σε 3 μικρότερα βιβλία για να μπορέσω να το διαβάσω.

Αυτό όμως που θυμάμαι πολύ ζωηρά και γελάω κιόλας είναι ένα αγοράκι που καθόταν θυμωμένο μέσα στην βιβλιοθήκη… Πάω δίπλα του και το ρωτάω τι έχει… Και μου λέει ‘’να τι να έχω; Πέρασα από το καφενείο πριν έρθω εδώ και με ρώτησε ένας γέρος που πάω… του λέω πάω στην βιβλιοθήκη να δω την Άλκη Ζέη και μου λέει σιγά ρε μικρέ και ποια είναι η Άλκη Ζέη; Εε και για αυτό νευρίασα… είναι δυνατόν να μην γνωρίζουν την Άλκη Ζέη;’’

-Ποια χωριά της Λέσβου σας άρεσαν;

-Μου αρέσουν η Πέτρα, ο Μόλυβος, η παραλία των Βατερών.

-Σας έχει συγκινήσει κάτι από τη Λέσβο που θα θέλατε να το κάνετε μυθιστόρημα;

-Όλα τα πράγματα με συγκινούν, από παντού κάτι κλέβω…. Ένα κομμάτι γης, ένα κομμάτι θάλασσα, ένα κομμάτι δέντρο, παρατηρώ ανθρώπους. Από όλους και όλα κάτι παίρνω.

- Στην δική σας εποχή ή στην δική μας   τα παιδιά απολάμβαναν την παιδική τους ηλικία;

- Στην δική σας εποχή σίγουρα γιατί στην δική μας εποχή τα παιδιά ήταν πολύ κατώτερη φυλή, δεν τα ρωτούσαν για τίποτα, ήταν πολύ περιορισμένα. Εσείς είστε πολύ - πολύ προχωρημένα.

      > Τα παιδιά χθες και σήμερα

- Ποια χτυπητή διαφορά βλέπετε στα παιδιά του σήμερα και  στα παιδιά της γενιάς σας;

- Στην δική μου παιδική εποχή υπήρχαν δύο τελείως διαφορετική κόσμοι, ο κόσμος των μεγάλων και ο κόσμος των παιδιών που δεν είχαν καμία σχέση μεταξύ τους. Τώρα τα παιδιά και οι μεγάλοι ανακατεύονται, τα παιδιά μπορούν και μιλούν ελεύθερα και ελεύθερα λένε την γνώμη τους,

-Τι σας ενοχλεί στα σημερινά παιδιά;

-Με ενοχλεί είναι όταν τα βλέπω με ένα κινητό στο χέρι ή να είναι κολλημένα σε ένα κομπιούτερ. Εμείς τέτοια δεν είχαμε και γι’ αυτό διαβάζαμε πολλά βιβλία, παίζαμε μεταξύ μας πολλές ώρες. Τα παιδιά σήμερα έχουν πολλές ευκολίες αλλά δεν τις εκμεταλλεύονται.

-Τι σας αρέσει στην συμπεριφορά των σημερινών παιδιών;

-Η συμπεριφορά τους αυτή καθαυτή, το πώς μιλάνε και συμπεριφέρονται. Ειδικά των ξένων παιδιών γιατί η αλήθεια είναι ότι τα Ελληνόπουλα είναι λίγο κακομαθημένα. Δεν θα ακούσεις κανένα σχεδόν ξένο γονιό να φωνάζει ‘’ έλα να φας, βγες από την θάλασσα π.χ’’ ξέρουν από μόνα τους τι να κάνουν. Είναι κατά κάποιο τρόπο εκπαιδευμένα.

-Σε σχέση με την δική σας εποχή ένα παιδί έχει πολλά περισσότερα πράγματα. Νομίζετε ότι είναι ευτυχισμένο;

- Δεν ξέρω αν νοιώθει ευτυχία. Την ευτυχία την νοιώθεις από μέσα σου, γιατί και εμείς που είχαμε λίγα πράγματα προσπαθούσαμε να νοιώσουμε ευτυχία.

-Σας φαίνεται ανησυχητικό ότι τα παιδιά διαβάζουν πολύ λίγο και ασχολούνται περισσότερο με το κινητό και το internet;

- Σίγουρα θα μάθεις κάποια πράγματα από το internet αλλά αυτά που μαθαίνεις από τα βιβλία δεν τα μαθαίνεις πουθενά. Τα παιδιά που διαβάζουν βιβλία φαίνονται από τον τρόπο που μιλούν και εκφράζονται.Βλέπω δηλαδή μια μεγάλη υστέρηση στο πως μιλάνε για ένα θέμα.

- Γιατί θεωρείτε σημαντικό ένα παιδί να διαβάζει εξωσχολικά βιβλία; Τι έχουν να του προσφέρουν;

- Τα εξωσχολικά βιβλία μαθαίνουν την ζωή, την ψυχολογία των ανθρώπων, την συμπεριφορά, την γλώσσα, σου μαθαίνουν να εκφράζεσαι.

       > Η συγγραφική δραστηριότητα

-Πόσα βιβλία έχετε γράψει συνολικά και πιο είναι το αγαπημένο σας από αυτά;

- Έχω γράψει 19 βιβλία και πάντα περισσότερο αγαπάω το τελευταίο. Για να είμαι ειλικρινής όμως μια μικρούλα αδυναμία έχω στο ‘’Καπλάνι της βιτρίνας’’ γιατί μου θυμίζει τα παιδικά μου χρόνια, τα παιδικά χρόνια των παιδιών μου, γιατί ζούσανε τότε στην Μόσχα και ήθελα να μάθουν τα παιδιά για την Ελλάδα, τους διηγιόμουν ιστορίες για το πώς περνούσα με την αδερφή μου στη Σάμο. Και μετά λέω δεν τα γράφω; Και έτσι ξεκίνησα να γράφω μυθιστορήματα.

-Ποιοι άνθρωποι σας επηρέασαν και σας έδωσαν την ώθηση για να αρχίσετε να γράφετε;

- Ο πρώτος άνθρωπος που με επηρέασε ήταν η μεγάλη μας συγγραφέας Διδώ Σωτηρίου η οποία τότε ήταν δημοσιογράφος και είχε παντρευτεί τον θείο μου τον Πλάτωνα, ο οποίος λεγόταν Πλάτων Σωτηρίου και υπάρχει και βιβλίο μου που λέγεται ‘’Ο θείος μου ο Πλάτων’’. Ήταν καθηγητής μαθηματικών, πολύ ωραίος και πολύ ήρεμος άνθρωπος, το αντίθετο με την Διδώ η οποία ήταν παραπάνω νευρική αλλά ταιριάξανε απίστευτα.

-Σε πόσες γλώσσες έχουν μεταφραστεί τα βιβλία σας; Θυμάστε σε ποιες;

- Το ‘’Καπλάνι της βιτρίνας’’ έχει μεταφραστεί σε 33 γλώσσες. Κορεάτικα, Σουηδικά, Ρωσικά, Νορβηγικά, Κολομβιανά, Πολωνικά, στα Περσικά και σε άλλες γλώσσες.

-Τα βιβλία αποφέρουν έσοδα στον συγγραφέα; Μπορεί κάποιος να ζήσει από αυτά;

- Εγώ μπορώ. Άλλοι συγγραφείς όχι , γιατί δεν πουλιούνται τόσο τα βιβλία τους. Τα έσοδα μου δημιουργούνται από τα δικαιώματα των βιβλίων μου εδώ στην Ελλάδα, γιατί στο εξωτερικό είναι πολύ μεγάλη ιστορία να πάρει δικαιώματα ένας ξένος συγγραφέας.

-Στα διάφορα σχολεία που πηγαίνετε συναντάτε και συνομιλείτε με παιδιά. Σας έχουν πει πιο είναι το αγαπημένο τους βιβλίο από αυτά που έχετε συγγράψει;

-Αναλόγως την τάξη και το βιβλίο που διαβάζουν. Έχουν αναφερθεί στα περισσότερα μου βιβλία.

-Οι ιστορίες των βιβλίων σας είναι αυτοβιογραφικές ή φανταστικές;

-Ένας συγγραφέας παίρνει στοιχεία από την ζωή του αλλά δεν το κάνει φωτογραφία όπως και ένας ζωγράφος όταν σε ζωγραφίσει δεν θα σε κάνει σαν σε φωτογραφία. Στο βιβλίο όμως ας πούμε ‘’Ο περίπατος του Πέτρου’’ τα γεγονότα είναι αληθινά.

-Περιμένατε ότι τα βιβλία σας θα είχαν τόσο μεγάλη επιτυχία;

-Όχι όχι καθολου. Όταν έγγραφα ‘’Το καπλάνι της βιτρίνας’’ νόμιζα ότι θα το διαβάσουν μερικά παιδιά φίλων και τέλειωσε. Ούτε στα πιο τρελά μου όνειρα δεν το είχα φανταστεί ότι θα κυκλοφορεί ακόμα από το 1963, ότι θα γινόταν θεατρική παράσταση, σίριαλ στην τηλεόραση, ότι θα μεταφραζόταν σε 33 γλώσσες. Το συγκεκριμένο βιβλίο γράφτηκε στην Μόσχα, αλλά κυκλοφόρησε στην Ελλάδα. Μάλιστα το έστειλα στον εκδοτικό οίκο «Θεμέλιο» και ούτε καν μου απάντησαν. Και όταν το 1965 ήρθα στην Ελλάδα το βλέπω στη βιτρίνα του βιβλιοπωλείου.

-Πώς νοιώθετε όταν βλέπετε τα βιβλία σας να τα διαβάζουν ολοένα και περισσότερα παιδιά;

-Σχεδόν δεν το πιστεύω ακόμα...

-Ποιοι σας στήριξαν όταν αποφασίσατε να αρχίσετε να συγγράφετε;

-Η θεία μου η Διδώ Σωτηρίου και αργότερα ο άντρας μου ο οποίος ήταν πολύ αυστηρός κριτής αλλά και πολύ δίκαιος. Ό,τι δεν του άρεσε με έβαζε σαν ...μαθήτρια και το ξανάγραφα. Αυστηρός κριτής , αλά δίκαιος ! Παρόλα αυτά με στήριξε πολύ. Ευτυχώς που έγραφα με μολύβι και μπορούσα να σβήνω και να γράφω.

-Τι σας έκανε να επιλέξετε την παιδική λογοτεχνία και όχι την συγγραφή για ενήλικες;

- Τυχαία έγινε .Εγώ όταν έγραφα ‘’Το καπλάνι της βιτρίνας’’ δεν ήξερα ότι ήταν βιβλίο για παιδιά, τις παιδικές μου αναμνήσεις εξιστορούσα και όταν είδα ότι το διάβαζαν περισσότερο παιδιά αποφάσισα να συγγράφω γι’ αυτά.

-Πως το υποδέχτηκε η κριτική τότε;

- Άσχημα. Πολύ άσχημα .Τόσο άσχημα που εγώ τότε έπρεπε να αυτοκτονήσω.Γι’ αυτό το βιβλίο δέχτηκα φοβερή κριτική εδώ στην Ελλάδα. Κόντεψαν να μου πάρουν το κεφάλι. Μου λέγανε τι βιβλίο παιδικό είναι αυτό να μιλάει στα παιδιά για την Δικτατορία του Μεταξά και ότι τα παιδιά δεν πρέπει να ανακατεύονται με αυτά. Και όταν ήρθε η Δικτατορία του ’67 είπαν ότι τελικά τα παιδιά έχουν ελευθερία στην κρίση και στην άποψη. Τις έχω αυτές τις κριτικές από τους κριτικούς της τότε εποχής.

- Τι σας έγραφαν δηλαδή; 

-Να φανταστείτε μια συγγραφέας έγραψε 10 σελίδες δακτυλογραφημένες και τις έστειλε στο Υπουργείο Παιδείας και έλεγε «αν έχει ανάγκη χρημάτων να της δώσετε , αλλά προς θεού μη φτάσει αυτό το βιβλίο στα χέρια των παιδιών».

-Πώς σας φάνηκε η εφημερίδα μας;

- Για σχολική εφημερίδα την βλέπω πάρα πολύ καλή και πολύ καλογραμμένη. Έχετε πολύ καλή και σωστή ανάπτυξη θεμάτων και το μόνο που έχω να σας πω είναι πολλά ‘’Συγχαρητήρια’’.

-Τι διορθωτικές κινήσεις θα μας συμβουλεύατε να κάνουμε για την εφημερίδα μας;

-Να κάνετε πολλά ρεπορτάζ, να παίρνετε συνεντεύξεις από ανθρώπους μεγάλους που έχουν να διηγηθούν και κάτι. Και να προσθέσετε στήλες με χιούμορ...

- Τα παιδικά σας χρόνια που τα ζήσατε;

-Τα πολύ παιδικά μου χρόνια τα έζησα στην Σάμο που ήταν και τα πιο ωραία χρόνια της ζωής μου. Μεγάλωσα με την αδερφή μου στον παππού και στην θεία μας. Κι αυτό γιατί όταν ήμουν 2 χρονών η μαμά μου κόλλησε από μένα ιλαρά και στην συνέχεια έπαθε φυματίωση και πήγε στο Σανατόριο στην Πάρνηθα. Επειδή ο μπαμπάς μου ήταν πολύ αυστηρός μας άρεσε να μένουμε στον παππού μας γιατί περνούσαμε ζωή χαρισάμενη. Μπαίναμε στις βάρκες, κολυμπούσαμε, παίζαμε και όταν μας πήρανε από τον παππού και τη θεία και επιστρέψαμε στην Αθήνα στο Μαρούσι μας κακοφάνηκε.

       > Κατοχή και εμφύλιος 

- Από όσο ξέρουμε ζήσατε στην Αθήνα της Κατοχής. Μπορείτε να μας δώσετε μερικές εικόνες;

- Για να σας δώσω να καταλάβετε τις καταστάσεις εκείνης της εποχής οι οποίες περιγράφονται και στο βιβλίο ‘’Ο περίπατος του Πέτρου’’ και είναι πέρα για πέρα πραγματικές. Αρκεί να σας πω ότι υπήρχε τόση πείνα τότε που είχαμε συνηθίσει να πηγαίνουμε σχολείο και να περνάμε πάνω από πτώματα ανθρώπων που είχαν πεθάνει από την πείνα και τις κακουχίες!! Σκεφτείτε πόσο τραγικό ήταν!

- Ποιά  ήταν η πιο δύσκολη στιγμή στη ζωή σας;

- Η πιο δύσκολη στιγμή στην ζωή μου δεν ήταν η Κατοχή όσο απίστευτο και να σας ακούγεται  αλλά ο Δεκέμβρης του 44 γιατί κάπου εκεί άρχισα να καταλαβαίνω ότι αρχίζει ο Εμφύλιος. Χωριστήκαμε σε εχθρούς και φίλους και την είχα και μπροστά μου αυτήν την πραγματικότητα τόσο άγρια και φρικαλέα γιατί στην φίλη μου τη Ζωρζ Σαρρή που είμαστε φίλες και συμμαθήτριες έπεσε ένας όλμος σχεδόν δίπλα της και κόντεψε να χάσει και το πόδι της και το χέρι της, μια άλλη συμμαθήτρια μας σκοτώθηκε μπροστά στα μάτια μας, φοβήθηκα πιο πολύ στον Εμφύλιο παρά σε όλη την Κατοχή!! Απίστευτες καταστάσεις. Η φρίκη στο μεγαλείο της!!

-Μας λέτε λοιπόν ότι ο Εμφύλιος πόλεμος σας έχει στιγματίσει ψυχικά.

- Πάρα πολύ! Αν δεν είχε υπάρξει αυτός η Ελλάδα θα ήταν πολύ καλύτερη. Όταν τα άλλα κράτη άρχιζαν να μαζεύουν τα κομμάτια τους και προσπαθούσαν να δημιουργηθούν ξανά εμάς τα αδέρφια και οι φίλοι σκότωναν ο ένας τον άλλο…. Λυπηρό δεν είναι;

- Είχατε φίλους που ήταν από την άλλη πλευρά;

- Φυσικά και είχα!! Υπήρχαν οι Δεξιοί, υπήρχαν και οι Αριστεροί οι οποίοι ήταν χωρισμένοι στα δύο. Όσοι μένανε προς τα Πατήσια ήταν Αριστεροί και από την άλλη μεριά από το Μουσείο και πάνω ήταν οι Δεξιοί. Όταν ήρθε εντολή να εγκαταλείψουμε την Αθήνα και βρεθήκαμε προς την Λάρισα, στο Βόλο είχα μια φίλη και  πήγα στο σπίτι της για να αντικαταστήσω τα παπούτσια μου που είχαν κουρελιαστεί από τον ποδαρόδρομο. Μόλις με είδε με ρωτάει:  ‘’πώς ήρθες ως εδώ;’’ . Της λέω με το  Σωματείο των Ηθοποιών (που ήταν αριστεροί)  και κάποιους καλλιτέχνες. Ε, με  κοίταξε τόσο ψυχρά,  που  είπα μέσα μου ότι εδώ  αρχίζει ένας μεγάλος διχασμός, που θα κρατήσει χρόνια...

-Σε κάποιες συνεντεύξεις σας μιλάτε για το πατάρι του Λουμίδη. Ποιούς γνωρίσατε εκεί;

-Τον Ελύτη τον Χατζιδάκι, τον Σικελιανό ,τον Εμπειρίκο,τον Γκάτσο όλη την αφρόκρεμα τη ελληνικής διανόησης τη εποχής.

- Στον εμφύλιο εξοριστήκατε;
- Στον εμφύλιο είχα εξοριστεί στην Χίο σε ένα μικρό στρατόπεδο το οποίο πρόσφατα με ενημέρωσαν ότι έγινε σχολείο και έφτιαξαν και μία βιβλιοθήκη στην οποία θα δώσουν το όνομα μου και θα πάω να την εγκαινιάσω.

-Είχατε παντρευτεί τότε;

- Ναι, αλλά άντρας μου είχε φύγει στο βουνό μαζί με άλλους  και στην συνέχεια έφυγε για την Τασκένδη.  Για να βρούμε λεφτά πουλήσαμε το σπίτι μας στη Σάμο.  Εγώ τον ξανασυνάντησα μετά από 6 χρόνια. Ανώμαλες  εποχές, άγριες καταστάσεις  ....